Phẫu thuật xoang – đặc biệt là phẫu thuật nội soi xoang (endoscopic sinus surgery) – là một trong những can thiệp quan trọng trong điều trị viêm xoang mãn tính, polyp xoang hoặc các tắc nghẽn cấu trúc gây nghẹt mũi kéo dài mà điều trị nội khoa không hiệu quả. Tuy không phải là “phẫu thuật lớn” kiểu mở mặt hay mổ hở, nhưng vì can thiệp vào vùng xoang – gần nhiều cấu trúc nhạy cảm như mũi, xoang, xương, màng não – nên vẫn cần chuẩn bị kỹ lưỡng để tránh biến chứng và đảm bảo quá trình hồi phục thuận lợi.
Phần I – Trước phẫu thuật xoang: chuẩn bị, đánh giá và tâm lý
1. Khi nào cần cân nhắc mổ xoang?
Trước hết, việc quyết định mổ xoang không phải là bước đầu tiên mà bác sĩ sẽ làm. Thông thường, người bệnh sẽ trải qua một liệu trình điều trị nội khoa (kháng sinh, corticoid xịt mũi, rửa mũi) trong nhiều tuần hoặc nhiều tháng. Khi các triệu chứng như nghẹt mũi kéo dài, sưng đau vùng mặt, mủ xoang, polyp xoang tái phát nhiều lần và ảnh hưởng chất lượng cuộc sống, thì phẫu thuật được cân nhắc.
Phẫu thuật phổ biến nhất là Functional Endoscopic Sinus Surgery (FESS) – phẫu thuật nội soi chức năng xoang – tức bác sĩ sử dụng nội soi qua lỗ mũi để loại bỏ mô viêm, polyp và mở rộng đường dẫn lưu xoang mà không cần mổ hở ra ngoài mặt.
Ngoài FESS, có thể có các phương pháp hỗ trợ như balloon sinuplasty (dùng bóng nong lỗ thông xoang) cho những trường hợp tắc nhẹ hoặc xoang bị hẹp cục bộ.
2. Đánh giá trước mổ
Trước khi tiến hành phẫu thuật, bác sĩ thường yêu cầu một số bước đánh giá như:
- Chụp CT xoang: giúp bác sĩ quan sát cấu trúc xoang, chỗ tắc, mức độ viêm, xác định vị trí mô bệnh cần loại bỏ.
- Khám nội soi mũi: bác sĩ sẽ quan sát niêm mạc mũi, polyp, vẹo vách ngăn nếu có.
- Đánh giá thể trạng tổng quát: bao gồm xét nghiệm máu, chức năng đông máu, kiểm tra các bệnh mạn tính đi kèm (huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch…).
- Kiểm tra thuốc dùng: nếu bạn đang dùng thuốc chống đông, aspirin, thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) hoặc các chất làm loãng máu, bác sĩ sẽ chỉ định ngưng dùng trước mổ một thời gian (thường là 1 đến 2 tuần) để giảm nguy cơ chảy máu.
- Hút thuốc lá: nếu bạn hút thuốc, bạn nên ngưng ít nhất vài tuần trước mổ vì hút thuốc làm giảm khả năng lành vết thương, giảm lưu thông máu niêm mạc và làm tăng nguy cơ viêm xoang sau mổ.
3. Chuẩn bị bản thân – tâm lý và thực hành
- Về mặt tâm lý, bạn nên hiểu rằng:
Phẫu thuật xoang không đảm bảo loại bỏ hoàn toàn bệnh – đôi khi vẫn cần dùng thuốc sau mổ, và đôi khi cần “mổ lần 2” nếu viêm tái phát.
Kết quả hồi phục thường mất thời gian – triệu chứng mũi thông hơn có thể xuất hiện trong vài tuần, nhưng sự ổn định, giảm viêm và cảm giác thoải mái có thể mất vài tháng.
Bạn nên sắp xếp nghỉ ngơi, chuẩn bị các vật dụng cần thiết (như khăn giấy, nước muối sinh lý, thuốc giảm đau theo chỉ định) để quá trình sau mổ thuận tiện.
- Thực hành trước mổ:
Tuân thủ chỉ dẫn của bác sĩ về nhịn ăn uống trước khi mổ (trong nhiều trường hợp mổ có mê, bạn phải nhịn ăn từ đêm trước).
Uống đủ nước, giữ cơ thể khỏe mạnh (trừ các trường hợp bị cấm uống nếu có bệnh đi kèm).
Tắm rửa sạch sẽ, cạo râu (nếu cần) để giảm nguy cơ nhiễm trùng.
Phần II – Trong quá trình phẫu thuật
Khi đã bước vào phòng mổ, bạn sẽ trải qua các bước sau:
1. Gây mê và chuẩn bị trong mổ
Hầu hết phẫu thuật nội soi xoang được thực hiện dưới gây mê toàn thân, để bạn ngủ hoàn toàn và không cảm giác đau. Trong một vài trường hợp đặc biệt, có thể dùng mê tại chỗ với tiền mê (sedation), tùy theo chỉ định bác sĩ và mong muốn bệnh nhân.
Trước khi bắt đầu, bác sĩ thường nhỏ thuốc co mạch, gây xẹp niêm mạc mũi để giảm chảy máu và tạo điều kiện quan sát tốt hơn.
2. Thao tác phẫu thuật
Qua nội soi mũi (qua lỗ mũi, không có vết cắt mặt ngoài), bác sĩ sẽ đưa các dụng cụ y khoa nhỏ để:
- Loại bỏ mô viêm, mô polyp hoặc niêm mạc phù nề.
- Mở rộng cửa dẫn lưu xoang – có thể loại bỏ xương nhỏ nếu cần thiết để làm lỗ thông rộng hơn, giúp dịch xoang dễ thoát.
- Trong trường hợp có tổn thương cấu trúc khác (vách ngăn lệch, cuốn mũi phì đại) có thể kết hợp chỉnh vẹo vách ngăn (septoplasty), cắt cuốn mũi (turbinoplasty) để tối ưu hóa đường thở.
- Có khi bác sĩ đặt nasal packing hoặc splints (miếng đệm trong mũi) để cố định cấu trúc, cầm máu hoặc giữ hình dạng sau phẫu thuật. Tuy nhiên, với nhiều kỹ thuật hiện đại, bác sĩ có thể không cần đặt packing hoặc chỉ dùng loại dễ rút ra sớm.
- Sau khi hoàn tất phần mổ, bạn sẽ được chuyển vào phòng hồi tỉnh để theo dõi: theo mạch, huyết áp, chảy máu, mức độ tỉnh táo, đau.
3. Thời gian mổ và các rủi ro có thể xảy ra
Thời gian mổ phụ thuộc vào mức độ bệnh của bạn (xoang nào cần can thiệp, có polyp, có vẹo vách ngăn, có phẫu thuật bổ sung hay không). Thường ca mổ nội soi xoang kéo dài khoảng 1 – 2 giờ, đôi khi tới 3 giờ nếu can thiệp nhiều.
Mặc dù hiếm, các rủi ro có thể xảy ra gồm:
- Chảy máu quá nhiều trong mổ (thường bác sĩ có biện pháp cầm máu).
- Tổn thương cấu trúc lân cận nếu phẫu thuật quá sâu, như xâm lấn vào ổ mắt, màng não (gây rò dịch não tuỷ), thị lực thay đổi. Tuy nhiên nguy cơ này rất thấp nếu bác sĩ giàu kinh nghiệm.
- Nhiễm trùng sau mổ (bác sĩ thường dùng kháng sinh dự phòng trong và sau mổ).
- Dính (adhesion) trong mũi – sau mổ có thể có các vách hoặc mô dính giữa niêm mạc mũi với thành bên, ảnh hưởng lưu thông khí, cần xử lý lại sau mổ.
- Giảm hoặc mất khứu giác tạm thời (khứu giác có thể hồi phục trong vài tuần hoặc vài tháng).
- Đông máu hoặc các biến chứng chung của phẫu thuật, nếu có bệnh nền.
Ngay sau mổ, bạn có thể tỉnh lại dần, được giữ trong phòng hồi tỉnh từ 1–2 giờ hoặc lâu hơn tùy phản ứng. Nhiều người có thể xuất viện trong ngày nếu không có biến chứng lớn.
Phần III – Sau phẫu thuật xoang: hồi phục, chăm sóc và theo dõi
Giai đoạn sau phẫu thuật là rất quan trọng để đảm bảo kết quả tốt, hạn chế biến chứng và giúp xoang hồi phục đúng cách. Dưới đây là những gì bạn nên biết và làm theo.
1. Những ngày đầu sau mổ
Ngay sau mổ, bạn sẽ cảm nhận được:
- Chảy dịch mũi / dịch máu nhẹ: trong những ngày đầu có thể có máu nhẹ, dịch nhầy lẫn máu, bầm đen ở mũi. Đây là hiện tượng thường – bác sĩ sẽ hướng dẫn bạn đặt drip pad (miếng thấm dịch bên dưới mũi) để hứng dịch. Bạn chỉ thay pad khi nó thấm đủ.
- Sưng, đau, cảm giác có áp lực vùng mặt hoặc mũi: nhiều người nói giống như cảm cúm hay cảm giác “đầy mũi, nghẹt mũi.” Phần sưng nhẹ mặt, môi, má có thể xuất hiện vài ngày.
- Mệt mỏi và giảm năng lượng: bạn có thể cảm thấy mệt mỏi trong 1–2 tuần đầu. Nhiều người cần nghỉ việc ít nhất 1 tuần.
- Nghẹn mũi, nghẹt tạm thời: do sưng niêm mạc và dịch nhầy, bạn có thể cảm giác nghẹt mũi hoặc khó thở bằng mũi trong vài ngày đến vài tuần đầu.
- Tê vùng mũi, môi trên, răng, vòm miệng: do ảnh hưởng thần kinh nhỏ, có thể bị tê hoặc giảm cảm giác tạm thời — phần lớn hồi phục trong vài tuần đến vài tháng.
- Giảm khứu giác: nhiều người thấy mất hoặc giảm mùi trong vài ngày hoặc vài tuần, rồi hồi phục dần.
Trong giai đoạn này, bạn nên:
- Ngủ kê đầu cao, tránh nằm nghiêng mạnh.
- Không thổi mũi trong ít nhất 1–2 tuần (tốt nhất 7–14 ngày) để tránh chảy máu hoặc làm xê dịch cấu trúc.
- Hắt xì: nếu cần hắt, hãy mở miệng để áp lực không tập trung vào mũi.
- Tránh nâng vật nặng, gắng sức, cúi đầu mạnh trong 1–2 tuần.
- Dùng thuốc giảm đau theo chỉ định bác sĩ, thường là acetaminophen, tránh NSAIDs (ibuprofen, naproxen) trong thời gian đầu vì làm tăng nguy cơ chảy máu.
- Uống kháng sinh nếu bác sĩ kê để ngừa nhiễm khuẩn.
- Dùng nước muối sinh lý hoặc rửa mũi (nasal irrigation) theo hướng dẫn bác sĩ để làm sạch dịch, cục máu khô, mở thông xoang.
- Dùng máy tạo độ ẩm (humidifier) trong phòng ngủ để không khí không quá khô, giúp niêm mạc mũi đỡ khô ráp.
2. Theo dõi và tái khám
Việc tái khám định kỳ rất quan trọng để đánh giá tiến triển của xoang, làm sạch cục máu khô, kiểm soát viêm và phát hiện sớm dính.
Lịch tái khám điển hình:
- Khám đầu tiên: trong tuần đầu sau mổ để bác sĩ làm sạch mũi, loại bỏ cục máu khô.
- Theo dõi tiếp: mỗi tuần hoặc mỗi 2 tuần trong vài tuần đầu.
- Sau đó: khoảng cách giữa các lần khám có thể giãn ra, mỗi tháng hoặc vài tháng tùy tình trạng.
Trong các lần tái khám, bác sĩ có thể làm debridement (làm sạch vết mổ, loại bỏ dịch hoặc lớp màng sẹo) để giúp xoang và niêm mạc phục hồi tốt hơn.
3. Giai đoạn hồi phục trung hạn và lâu dài
Sau khoảng 2-3 tuần, các triệu chứng như nghẹt mũi, chảy dịch sẽ giảm nhiều, mũi bắt đầu thông hơn.
Trong 1–2 tháng, niêm mạc mũi dần bình thường hóa, bạn sẽ cảm nhận việc hít thở bằng mũi dễ dàng hơn, ít viêm hơn.
Mùi có thể hồi phục hoàn toàn trong vài tuần đến vài tháng.
Bạn có thể trở lại phần lớn sinh hoạt bình thường (chơi thể thao nhẹ, hoạt động hàng ngày) sau khoảng 3 tuần, nhưng tránh các hoạt động mạnh, bơi hoặc lặn ít nhất vài tuần.
Trong suốt quá trình này, việc tuân thủ rửa mũi, vệ sinh mũi, dùng thuốc (nếu chỉ định) là rất quan trọng để phòng viêm tái phát hoặc dính trong mũi.
Một nghiên cứu về kỹ thuật rửa mũi sau FESS cho thấy rằng vị trí đầu và cách rửa mũi ảnh hưởng lớn đến chất lượng dòng rửa vào xoang và phân bố dịch – do cấu trúc xoang đã bị biến đổi sau mổ.
4. Khi nào cần liên hệ bác sĩ?
Dù hầu hết ca mổ xoang diễn ra thuận lợi, bạn vẫn cần lưu ý nếu có các tình huống sau:
- Chảy máu mũi nhiều kéo dài (không giảm hoặc nặng hơn)
- Đau dữ dội, không giảm bằng thuốc theo chỉ định
- Sốt cao, dấu hiệu nhiễm trùng (sưng đỏ, đau khu trú)
- Tầm nhìn thay đổi, đau mắt, lồi mắt – có thể là biến chứng liên quan đến xoang gần mắt
- Chậm hồi phục, nghẹt mũi kéo dài bất thường hoặc tăng triệu chứng
Khi gặp bất kỳ dấu hiệu nghiêm trọng nào, bạn nên liên hệ bác sĩ ngay để được xử lý kịp thời.
Những lưu ý quan trọng và mẹo để kết quả tốt hơn
- Kiên trì và kiên nhẫn: Phục hồi xoang không diễn ra trong 1-2 ngày, mà cần vài tuần, thậm chí vài tháng để kết quả ổn định.
- Tuân thủ hướng dẫn y tế: Không tự ý bỏ thuốc, ngưng rửa mũi, hoặc tiếp tục hoạt động mạnh trước khi bác sĩ cho phép.
- Vệ sinh cá nhân tốt: Rửa tay thường xuyên, tránh tiếp xúc môi trường đầy bụi, hóa chất, khói thuốc.
- Dinh dưỡng & nghỉ ngơi: Ăn uống đủ chất, ngủ nghỉ hợp lý giúp cơ thể phục hồi nhanh hơn.
- Kiểm soát các bệnh nền: Nếu bạn có tiểu đường, huyết áp cao, dị ứng, cần kiểm soát tốt để hỗ trợ hồi phục.
- Chú ý đến biến chứng muộn: như dính mũi (adhesion), polyp tái phát, viêm xoang tái, rò dịch não tuỷ – nếu có dấu hiệu bất thường nên khám sớm.
- Thảo luận kỳ vọng với bác sĩ: Hiểu rõ phẫu thuật nhằm cải thiện lưu thông xoang, giảm triệu chứng, nhưng không “cải thiện mọi thứ” hoặc đảm bảo không tái phát.
Phẫu thuật nội soi xoang là một phương pháp hiện đại, ít xâm lấn, có khả năng mang lại cải thiện đáng kể ở người bị viêm xoang mãn tính, polyp xoang hoặc tắc nghẽn cấu trúc mũi xoang. Tuy nhiên, để đạt hiệu quả tốt nhất, bạn cần chuẩn bị kỹ trước phẫu thuật, hiểu rõ những gì sẽ diễn ra trong ca mổ và quan trọng không kém là giai đoạn hậu phẫu – chăm sóc, tái khám, vệ sinh mũi xoang và theo dõi cẩn trọng.
>>>>> Tìm hiểu thêm thông tin về các bệnh lý Tai Mũi Họng tại đây!
