Viêm tai giữa là một trong những bệnh lý phổ biến nhất ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong những năm đầu đời. Theo thống kê, khoảng 75% trẻ em sẽ bị ít nhất một lần viêm tai trước 3 tuổi và nhiều trẻ sẽ bị lặp lại tình trạng này nhiều lần. Điều này khiến không ít phụ huynh lo lắng và đặt câu hỏi: “Tại sao con tôi lại bị viêm tai thường xuyên như vậy?” Câu trả lời liên quan chặt chẽ đến sự khác biệt trong cấu trúc tai, hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và thói quen sinh hoạt hằng ngày của trẻ nhỏ.
Nguyên nhân trẻ dễ bị viêm tai giữa
1. Cấu tạo ống Eustachian ở trẻ nhỏ
Một trong những yếu tố quan trọng nhất khiến trẻ em dễ bị viêm tai giữa là do cấu trúc đặc biệt của ống Eustachian. Đây là ống dẫn nối từ tai giữa xuống phần sau của họng, có vai trò cân bằng áp suất và dẫn lưu dịch. Ở trẻ nhỏ, ống này có chiều dài ngắn hơn, đường kính hẹp hơn và nằm ngang hơn so với người lớn. Điều này khiến dịch trong tai giữa khó thoát ra ngoài nếu bị tắc nghẽn. Khi trẻ bị cảm lạnh hoặc dị ứng, niêm mạc mũi họng sưng lên dễ làm tắc nghẽn ống Eustachian, dẫn đến ứ đọng dịch trong tai giữa – là điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn và virus phát triển.
2. Hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn chỉnh
Trẻ nhỏ, đặc biệt là dưới 3 tuổi, có hệ miễn dịch chưa hoàn thiện. Các tế bào miễn dịch vẫn đang trong quá trình phát triển và học cách nhận diện, tiêu diệt vi khuẩn hoặc virus. Điều này khiến trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng, trong đó có viêm tai giữa. Sau một đợt cảm cúm hay nhiễm trùng đường hô hấp trên, trẻ có nguy cơ cao bị viêm tai do virus hoặc vi khuẩn lan vào tai giữa.
3. VA (amidan vòm) phì đại hoặc viêm kéo dài
VA là tổ chức lympho nằm gần cửa ống Eustachian. Ở nhiều trẻ nhỏ, mô VA phát triển khá lớn hoặc thường xuyên bị viêm. Khi đó, VA có thể chèn ép lên ống Eustachian, khiến cho việc dẫn lưu dịch trong tai giữa gặp khó khăn. Đây là nguyên nhân phổ biến của tình trạng viêm tai giữa tái phát ở nhiều trẻ.
Viêm tai giữa gây ra bởi virus hay vi khuẩn?
Trên thực tế, viêm tai giữa thường là hậu quả của một quá trình nhiễm trùng hô hấp trên bắt đầu từ virus. Khi trẻ bị cảm lạnh hoặc nhiễm virus cúm, lớp niêm mạc đường hô hấp sưng viêm, gây tắc ống Eustachian và ứ dịch trong tai giữa. Lúc này, dịch ứ đọng trở thành môi trường lý tưởng cho vi khuẩn phát triển và gây ra tình trạng viêm tai có mủ.
Một số virus thường gặp khởi đầu cho quá trình này bao gồm virus cảm lạnh thông thường, virus cúm, và virus hợp bào hô hấp (RSV). Trong khi đó, các vi khuẩn như Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, và Moraxella catarrhalis là những tác nhân phổ biến gây nhiễm trùng thứ phát trong tai giữa.
Viêm tai giữa có lây không?
Viêm tai giữa bản thân nó không phải là một bệnh lây truyền. Tuy nhiên, virus gây cảm lạnh hoặc cúm – nguyên nhân khởi đầu dẫn đến viêm tai – lại lây lan rất dễ dàng từ người sang người qua tiếp xúc gần hoặc qua các bề mặt bị nhiễm virus. Do đó, trẻ em ở môi trường nhà trẻ, lớp học đông người sẽ dễ bị cảm lạnh nhiều lần, từ đó làm tăng nguy cơ mắc viêm tai giữa.
Những yếu tố làm tăng nguy cơ viêm tai ở trẻ
Trẻ nhỏ dưới 3 tuổi có nguy cơ cao nhất bị viêm tai do cấu trúc tai chưa phát triển hoàn chỉnh và hệ miễn dịch còn yếu. Ngoài ra, một số yếu tố khác cũng góp phần làm tăng khả năng mắc bệnh.
Việc cho trẻ bú bình trong tư thế nằm khiến sữa có thể chảy ngược vào ống Eustachian, gây viêm và nhiễm trùng. Trẻ thường xuyên tiếp xúc với môi trường đông người như nhà trẻ cũng dễ bị nhiễm virus cảm lạnh. Đặc biệt, trẻ sống trong gia đình có người hút thuốc lá thường xuyên sẽ bị ảnh hưởng bởi khói thuốc – một yếu tố làm kích ứng niêm mạc mũi họng và gia tăng nguy cơ viêm tai.
Ngoài ra, những trẻ không được bú mẹ – nguồn cung cấp các kháng thể tự nhiên quý giá – cũng dễ mắc các bệnh nhiễm trùng hơn, trong đó có viêm tai giữa. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng yếu tố di truyền có thể đóng vai trò: nếu cha mẹ từng bị viêm tai giữa nhiều lần khi còn nhỏ, con cái có nguy cơ cao gặp phải tình trạng tương tự.
Dấu hiệu nhận biết trẻ bị viêm tai giữa
Việc nhận biết sớm các dấu hiệu viêm tai giúp điều trị hiệu quả và phòng ngừa biến chứng. Trẻ bị viêm tai thường có biểu hiện đau tai – nhưng do còn nhỏ chưa biết diễn đạt, trẻ có thể quấy khóc, hay kéo tai, lắc đầu hoặc ngủ không yên. Sốt cao là một dấu hiệu thường đi kèm. Một số trẻ bị chảy dịch từ tai – dấu hiệu màng nhĩ đã thủng.
Ngoài ra, cha mẹ có thể nhận thấy trẻ nghe kém, không phản ứng với tiếng gọi hoặc âm thanh xung quanh như bình thường. Nếu tình trạng này tái đi tái lại nhiều lần trong vài tháng, rất có thể trẻ đang bị viêm tai giữa mạn tính cần được can thiệp kịp thời.
Biến chứng của viêm tai giữa nếu không điều trị kịp thời
Nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng cách, viêm tai giữa có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng. Một trong những nguy cơ thường gặp là thủng màng nhĩ do áp lực dịch trong tai quá lớn hoặc do nhiễm trùng kéo dài. Bên cạnh đó, viêm tai có thể dẫn đến tình trạng mất thính lực – tạm thời hoặc vĩnh viễn – làm ảnh hưởng đến khả năng học ngôn ngữ và giao tiếp của trẻ.
Trong một số trường hợp, nhiễm trùng có thể lan rộng ra vùng xương phía sau tai (xương chũm), gây viêm xương chũm – một biến chứng nguy hiểm có thể đe dọa tính mạng. Ngoài ra, viêm tai giữa tái phát nhiều lần cũng có thể tiến triển thành viêm tai mạn tính, kéo dài dai dẳng và khó điều trị.
Điều trị và phòng ngừa viêm tai giữa ở trẻ
Phương pháp điều trị viêm tai sẽ tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng và tần suất tái phát. Với các trường hợp nhẹ, bác sĩ có thể chỉ định theo dõi tại nhà kết hợp sử dụng thuốc giảm đau hạ sốt như paracetamol hoặc ibuprofen. Trong các trường hợp nhiễm khuẩn rõ ràng, đặc biệt khi trẻ sốt cao kéo dài hoặc đau nhiều, kháng sinh sẽ được sử dụng theo chỉ định.
Nếu trẻ bị viêm tai tái phát nhiều lần (thường từ 3 lần trong 6 tháng hoặc 4 lần trong 1 năm trở lên), bác sĩ có thể chỉ định đặt ống thông khí (ventilation tube) vào màng nhĩ để giúp dẫn lưu dịch và hạn chế tái phát.
Về phòng ngừa, bú mẹ trong 6 tháng đầu đời được chứng minh giúp giảm nguy cơ viêm tai nhờ các kháng thể tự nhiên trong sữa mẹ. Hạn chế cho trẻ bú bình nằm, tránh tiếp xúc với khói thuốc và giữ vệ sinh tay thường xuyên cũng là các biện pháp hữu hiệu. Ngoài ra, cha mẹ nên đưa trẻ đi tiêm phòng đầy đủ, đặc biệt là vắc xin phế cầu và cúm – hai tác nhân phổ biến gây viêm tai.
Viêm tai giữa ở trẻ em là một tình trạng thường gặp nhưng không thể xem nhẹ. Cấu trúc tai chưa hoàn thiện, hệ miễn dịch yếu và các yếu tố môi trường khiến trẻ dễ mắc bệnh và dễ tái phát. Tuy nhiên, việc hiểu rõ nguyên nhân, phát hiện sớm dấu hiệu và điều trị kịp thời có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt là những ảnh hưởng đến khả năng nghe và phát triển ngôn ngữ của trẻ. Nếu con bạn thường xuyên bị viêm tai hoặc có dấu hiệu bất thường về thính lực, đừng ngần ngại đưa trẻ đến khám tại chuyên khoa tai mũi họng để được tư vấn và điều trị đúng cách.
>>>>> Tìm hiểu thêm thông tin về các bệnh lý Tai Mũi Họng tại đây!
