Tai giữa và sức khỏe của trẻ nhỏ luôn là mối quan tâm hàng đầu của cha mẹ. Một đợt viêm tai giữa tái phát nhiều lần có thể ảnh hưởng đến khả năng nghe, gián tiếp tác động tới ngôn ngữ, học tập và sự phát triển toàn diện. Thực tế, viêm tai giữa là một trong những bệnh lý phổ biến nhất ở lứa tuổi mầm non và tiểu học. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu 5 cách phòng ngừa nhiễm trùng tai giữa ở trẻ em được các chuyên gia tai mũi họng khuyến cáo, từ đó giúp cha mẹ chủ động bảo vệ sức khỏe thính giác và sự phát triển của con.
Viêm tai giữa ở trẻ em: Vì sao cha mẹ không thể xem nhẹ?
Viêm tai giữa (otitis media) xảy ra khi dịch hoặc vi khuẩn tích tụ trong khoang tai giữa, gây đau, sốt, chảy dịch tai và giảm thính lực tạm thời. Ở trẻ em, cấu trúc ống Eustachian ngắn và nằm ngang hơn người lớn, khiến dịch và vi khuẩn dễ ứ đọng, tạo điều kiện cho nhiễm trùng phát triển.
Nếu không được phòng ngừa và xử lý đúng cách, viêm tai giữa có thể dẫn tới:
- Nghe kém kéo dài, ảnh hưởng ngôn ngữ và khả năng học tập.
- Nguy cơ viêm tai giữa mạn tính hoặc biến chứng viêm xương chũm.
- Ảnh hưởng tâm lý và chất lượng cuộc sống của trẻ.
Do đó, phòng ngừa là bước quan trọng không kém điều trị.
5 cách phòng ngừa viêm tai giữa ở trẻ em
Tiêm chủng đầy đủ cho trẻ
Tiêm chủng là “lá chắn” quan trọng nhất trong việc giảm nguy cơ viêm tai giữa. Các loại vaccine như phế cầu khuẩn (PCV) và cúm mùa đã được chứng minh làm giảm tỷ lệ viêm đường hô hấp – nguyên nhân trực tiếp dẫn tới viêm tai giữa. Phế cầu khuẩn là tác nhân chính gây ra hàng triệu ca viêm tai giữa mỗi năm trên toàn thế giới. Khi được tiêm ngừa, hệ miễn dịch của trẻ sẽ hình thành kháng thể, giúp chống lại vi khuẩn này ngay từ đầu.
Không chỉ vậy, tiêm vaccine cúm còn giúp giảm nguy cơ cảm cúm, một trong những yếu tố khiến dịch nhầy ứ đọng trong tai giữa, tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển.
Lời khuyên: Cha mẹ nên tuân thủ lịch tiêm chủng mở rộng, đồng thời trao đổi thêm với bác sĩ nhi khoa về các mũi bổ sung (ví dụ vaccine Hib hoặc MMR) để bảo vệ trẻ toàn diện.
Cho trẻ bú mẹ và đảm bảo tư thế bú/ăn đúng
Sữa mẹ chứa nhiều kháng thể tự nhiên như IgA, lysozyme và lactoferrin, có khả năng bảo vệ trẻ khỏi các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp và tai mũi họng. Nghiên cứu cho thấy trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu có nguy cơ bị viêm tai giữa thấp hơn từ 30-40% so với trẻ bú sữa công thức hoàn toàn.
Tư thế bú cũng quan trọng không kém. Khi bú bình ở tư thế nằm ngửa, sữa có thể trào ngược lên mũi họng và đi vào ống Eustachian – “cầu nối” giữa họng và tai giữa. Điều này làm tăng nguy cơ dịch tích tụ, dẫn đến viêm.
Lời khuyên: Cha mẹ nên cho trẻ bú mẹ càng lâu càng tốt, ít nhất 6 tháng đầu đời. Nếu phải dùng bình, hãy giữ đầu trẻ cao hơn thân để tránh trào ngược.
Giữ môi trường sống trong lành, tránh khói thuốc lá
Khói thuốc lá chứa hàng nghìn hóa chất độc hại, trong đó có nhiều chất làm tổn thương niêm mạc đường hô hấp và giảm khả năng miễn dịch của trẻ. Trẻ tiếp xúc thụ động với khói thuốc không chỉ dễ bị viêm tai giữa, mà còn tăng nguy cơ mắc hen suyễn và viêm phổi.
Không chỉ thuốc lá, khói bếp củi hoặc môi trường ô nhiễm cũng là yếu tố nguy cơ. Niêm mạc đường hô hấp của trẻ vốn mỏng manh, dễ bị kích thích và viêm khi tiếp xúc với không khí kém chất lượng.
Lời khuyên: Tuyệt đối không hút thuốc trong nhà có trẻ em, kể cả hút ngoài phòng rồi quay lại bế trẻ. Cha mẹ cũng nên hạn chế đưa trẻ đến nơi ô nhiễm, đông người trong mùa dịch.
Giảm nguy cơ lây nhiễm từ môi trường
Viêm tai giữa thường khởi phát sau một đợt cảm cúm hoặc viêm mũi họng. Khi niêm mạc mũi sưng viêm, ống Eustachian dễ bị tắc nghẽn, khiến dịch ứ lại trong tai giữa và tạo môi trường cho vi khuẩn phát triển.
Vì vậy, việc giảm tiếp xúc với nguồn bệnh và tăng cường vệ sinh cá nhân là cách phòng ngừa đơn giản nhưng cực kỳ hiệu quả. Trẻ được rèn thói quen rửa tay bằng xà phòng, che miệng khi ho, không dùng chung khăn mặt hay đồ cá nhân sẽ ít mắc bệnh đường hô hấp hơn.
Ngoài ra, rửa mũi bằng nước muối sinh lý khi trẻ bị ngạt cũng giúp làm sạch dịch nhầy, giữ ống Eustachian thông thoáng, giảm nguy cơ biến chứng thành viêm tai giữa.
Lời khuyên: Cha mẹ nên dạy trẻ rửa tay trước khi ăn, sau khi đi vệ sinh và khi đi học về. Nếu gia đình có người đang bị cảm cúm, nên hạn chế cho trẻ tiếp xúc gần.
Hạn chế sử dụng núm vú giả kéo dài
Núm vú giả có thể hữu ích trong những năm đầu đời, đặc biệt giúp trẻ sơ sinh giảm nguy cơ đột tử (SIDS). Tuy nhiên, việc sử dụng kéo dài sau 6-12 tháng lại liên quan đến tăng nguy cơ viêm tai giữa.
Cơ chế là do động tác mút núm vú giả tạo áp lực âm trong khoang miệng, ảnh hưởng đến sự thông khí của ống Eustachian, làm tăng khả năng dịch bị ứ đọng trong tai giữa.
Lời khuyên: Nếu trẻ cần núm vú giả để ngủ hoặc trấn an, cha mẹ có thể cho dùng trong năm đầu. Nhưng nên tập bỏ dần khi trẻ đã lớn hơn, thay thế bằng các cách an ủi khác như ôm ấp hoặc cho bé nghe nhạc nhẹ.
Khi nào cần đưa trẻ đi khám bác sĩ?
Mặc dù các biện pháp phòng ngừa có thể giúp giảm nguy cơ, nhưng viêm tai giữa vẫn có thể xảy ra ở nhiều trẻ. Điều quan trọng là cha mẹ cần biết dấu hiệu cảnh báo để đưa trẻ đi khám kịp thời, tránh biến chứng ảnh hưởng đến thính giác và sức khỏe lâu dài.
- Trẻ kêu đau tai hoặc quấy khóc bất thường
Đau tai là triệu chứng điển hình của viêm tai giữa. Trẻ nhỏ chưa biết diễn đạt sẽ thường xuyên kéo tai, cọ đầu vào gối, hoặc quấy khóc nhiều vào ban đêm. Đây là dấu hiệu cha mẹ không nên bỏ qua, vì cơn đau có thể cho thấy dịch hoặc mủ đã tích tụ sau màng nhĩ.
Nếu trẻ liên tục đưa tay lên tai, khó chịu hoặc mất ngủ vì đau, cần đưa đi khám ngay để bác sĩ kiểm tra.
- Sốt cao, kèm theo mệt mỏi hoặc bỏ ăn
Viêm tai giữa do vi khuẩn thường gây sốt, có khi lên tới 39-40°C. Khi sốt cao đi kèm với mệt mỏi, chán ăn hoặc nôn ói, nghĩa là tình trạng viêm đang tiến triển và cần được can thiệp y khoa.
Cha mẹ tuyệt đối không nên chỉ hạ sốt tại nhà rồi chờ đợi, vì nếu không điều trị đúng, vi khuẩn có thể lây lan sang các cơ quan lân cận như xương chũm, thậm chí gây viêm màng não.
- Tai chảy dịch bất thường
Dịch chảy ra từ tai (trong, vàng, hoặc có mùi hôi) là dấu hiệu màng nhĩ đã bị thủng do áp lực mủ quá lớn. Tuy một số trường hợp thủng màng nhĩ có thể tự liền, nhưng tình trạng này cho thấy viêm đã nặng, cần được bác sĩ đánh giá và theo dõi.
Nếu thấy gối hoặc tai trẻ dính dịch, cần đưa trẻ đi khám ngay, không tự ý dùng tăm bông hoặc nhỏ thuốc vào tai.
- Trẻ có biểu hiện nghe kém hoặc chậm phản ứng với âm thanh
Nghe kém tạm thời là biến chứng thường gặp của viêm tai giữa do dịch nhầy cản trở rung động của màng nhĩ. Nếu cha mẹ nhận thấy trẻ không quay đầu khi gọi, hay mở TV to bất thường, hoặc giáo viên phản ánh trẻ khó nghe trong lớp học, đây có thể là dấu hiệu dịch đã tồn tại lâu trong tai giữa.
Việc thăm khám sớm sẽ giúp bác sĩ đo thính lực và quyết định có cần can thiệp (ví dụ đặt ống thông khí) để tránh ảnh hưởng ngôn ngữ và học tập của trẻ.
- Viêm tái phát nhiều lần trong thời gian ngắn
Nếu trẻ bị viêm tai giữa từ 3 lần trong 6 tháng hoặc 4 lần trong vòng 1 năm, đây được coi là viêm tai giữa tái phát. Trong trường hợp này, bác sĩ có thể chỉ định các biện pháp điều trị chuyên sâu hơn, như đặt ống thông khí hoặc cắt VA (adenoid) nếu cần.
Việc thăm khám sớm không chỉ giúp điều trị kịp thời mà còn ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm, bảo vệ sức khỏe thính giác và sự phát triển toàn diện của trẻ.
Viêm tai giữa là bệnh thường gặp ở trẻ nhỏ, nhưng hoàn toàn có thể giảm nguy cơ bằng những biện pháp phòng ngừa đơn giản và khoa học. Tiêm chủng đầy đủ, bú mẹ, tránh khói thuốc, giữ vệ sinh môi trường và hạn chế núm vú giả là những bước cha mẹ nên thực hiện ngay từ hôm nay để bảo vệ đôi tai khỏe mạnh và sự phát triển toàn diện của con. Nếu cha mẹ nhận thấy trẻ có dấu hiệu bất thường về tai, thính lực hay thường xuyên bị viêm đường hô hấp, hãy đưa trẻ đi khám bác sĩ tai mũi họng để được tư vấn và điều trị kịp thời.
>>>>> Tìm hiểu thêm thông tin về các bệnh lý Tai Mũi Họng tại đây!
